พิณ (เครื่องดนตรีไทย)

ท่ามกลางเสียงดนตรีอันไพเราะและหนักแน่นหน่วง, พิณโดดเด่นด้วยเสียงทุ้มต่ำและกังวาน, เป็นเสมือนหัวใจของวงดนตรีไทย, ที่คอยขับเคลื่อนบทเพลงให้ไพเราะและสมบูรณ์ยิ่งขึ้น พิณ ไม่เพียงแต่เป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้านของภาคอีสานเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์แห่งวัฒนธรรมไทยอันล้ำค่า, บทเพลงที่บรรเลงด้วยพิณนั้นไพเราะกินใจ, สะท้อนถึงความงดงามของความเชื่อและประเพณีอันเก่าแก่

พิณ

พิณ เป็นเครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องสีชนิดหนึ่ง บรรเลงโดยการดีดด้วยวัสดุที่เป็นแผ่นบาง เช่นไม้ไผ่เหลา หรืออาจใช้ปิ้กกีตาร์ดีดก็ได้ พิณเป็นเครื่องดนตรีที่มีเสียงทุ้มต่ำและกังวาน นิยมใช้บรรเลงในวงดนตรีไทยประเภทเครื่องสาย เช่น วงมโหรี วงปี่พาทย์ และวงดนตรีไทยร่วมสมัย

ประวัติความเป็นมาของพิณ

พิณเป็น เครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องสีชนิดหนึ่ง สันนิษฐานว่าเข้ามาสู่ประเทศไทยในสมัยอยุธยา จากหลักฐานจดหมายเหตุลาลูแบร์ (หน้า 30) ที่บันทึกไว้ว่า ชาวสยามมีเครื่องดุริยางค์เล็กๆ มีสามสายเรียกว่า “ซอ”

ในสมัยกรุงศรีอยุธยา พิณมีบทบาทสำคัญในการบรรเลงเพลงไทย โดยทำหน้าที่เป็นผู้นำวง บรรเลงทำนองหลักของเพลง ร่วมกับเครื่องดนตรีอื่นๆ เช่น ปี่ กลอง และระนาด

พิณในสมัยกรุงศรีอยุธยามีลักษณะคล้ายกับเครื่องดนตรีของจีนที่เรียกว่า “พิณ” ทุกอย่าง เหตุที่เรียกว่าพิณก็เพราะ เรียกตามเสียงที่ได้ยินนั่นเอง

การพัฒนาของพิณ

ในสมัยรัตนโกสินทร์ พิณได้รับการพัฒนาให้มีขนาดและรูปร่างที่ใหญ่ขึ้น เสียงมีความไพเราะยิ่งขึ้น โดยมีการปรับปรุงส่วนประกอบต่างๆ ของพิณ เช่น คันพิณ คันชัก และสายพิณ

นอกจากนี้ พิณยังได้รับการพัฒนาให้สามารถบรรเลงทำนองที่หลากหลายมากขึ้น เช่น ทำนองเพลงไทยเดิม ทำนองเพลงสากล หรือทำนองเพลงลูกทุ่ง

ปัจจุบัน พิณยังคงเป็นเครื่องดนตรีที่ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย ไม่เพียงแต่ในวงการดนตรีไทย แต่ยังขยายไปสู่ดนตรีร่วมสมัยด้วย สะท้อนให้เห็นถึงความยั่งยืนและความงดงามของเครื่องดนตรีชิ้นนี้

ส่วนประกอบของพิณ

พิณเป็นเครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องดีดชนิดหนึ่ง ประกอบด้วยส่วนประกอบหลักๆ ดังนี้:

1. หัวพิณ

หัวพิณทำจากไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้สักหรือไม้มะฮอกกานี มีลักษณะโค้งมน ด้านบนมีช่องเสียงสำหรับสะท้อนเสียง หัวพิณช่วยให้เสียงของพิณไพเราะยิ่งขึ้น

2. ตัวพิณ

ตัวพิณทำจากไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้สักหรือไม้มะฮอกกานี มีลักษณะกลวง ตรงกลางมีช่องเสียงสำหรับสะท้อนเสียง ตัวพิณช่วยสร้างความสมดุลของเสียงของพิณ

3. คอพิณ

คอพิณทำจากไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้สักหรือไม้มะฮอกกานี มีลักษณะยาวเรียว ปลายแหลม คอพิณช่วยให้สามารถปรับระดับเสียงของแต่ละสายได้

4. สายพิณ

โดยทั่วไปมี 3 สาย สายบนเรียกว่า สายเอก เสียงแหลม สายกลางเรียกว่า สายทุ้ม เสียงกลาง สายล่างเรียกว่า สายเบส เสียงต่ำ สายพิณทำจากสายไหมหรือสายสังเคราะห์ สายพิณเป็นส่วนที่สร้างเสียงของพิณ

5. คันชัก

คันชักทำจากไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้สักหรือไม้มะฮอกกานี มีลักษณะเป็นท่อนสั้น ปลายโค้ง มีขนหางม้าติดอยู่ประมาณ 120-150 เส้น ขนหางม้าใช้สำหรับสีสายพิณเพื่อให้เกิดเสียง คันชักเป็นส่วนที่ใช้สีสายพิณเพื่อให้เกิดเสียง

วิธีเล่นพิณ

การเล่นพิณ ผู้เล่นจะใช้มือขวาจับคันชักสีสายพิณให้เกิดเสียง โดยมือซ้ายจะทำหน้าที่กดสายพิณเพื่อเปลี่ยนระดับเสียง

1. ท่าทางในการเล่นพิณ

ผู้เล่นจะนั่งหันหน้าไปทางทิศตะวันออก โดยวางพิณบนพื้นราบหรือบนขาตั้ง แล้วนั่งพับเพียบสบาย

2. การจับคันชัก

ผู้เล่นจะใช้มือขวาจับคันชัก โดยให้ นิ้วโป้งอยู่ด้านหลังคันชัก และนิ้วอื่นๆ จับอยู่ด้านหน้าคันชัก

3. การสีสายพิณ

ผู้เล่นจะใช้คันชักสีสายพิณให้เกิดเสียง โดยใช้การดีดหรือสีขึ้นลง โดยใช้แรงที่เหมาะสมเพื่อให้เกิดเสียงที่ไพเราะ

4. การเปลี่ยนระดับเสียง

ผู้เล่นจะใช้มือซ้ายกดสายพิณเพื่อเปลี่ยนระดับเสียง โดยการกดใกล้กับช่องเสียงจะทำให้เสียงสูงขึ้น และกดห่างจากช่องเสียงจะทำให้เสียงต่ำลง

5. การบรรเลงทำนอง

ผู้เล่นจะบรรเลงทำนองด้วยการดีดสีสายพิณตามโน้ตเพลง โดยใช้เทคนิคต่างๆ เช่น การสั่น การโยกคันชัก การดีดสายซ้ำๆ กัน เป็นต้น

เทคนิคการเล่นพิณ

• การดีดสายพิณ: ใช้แรงที่เหมาะสมเพื่อให้เกิดเสียงที่ไพเราะ
• การสั่น: ใช้แรงน้อยๆ ดีดสายพิณให้สั่นเพื่อให้เกิดเสียงที่อ่อนหวาน
• การโยกคันชัก: โยกคันชักไปมาเพื่อให้เกิดเสียงที่ไหวๆ
• การดีดสายซ้ำๆ กัน: ดีดสายพิณซ้ำๆ กันเพื่อให้เกิดเสียงที่ต่อเนื่อง

การฝึกซ้อมการเล่นพิณ

การเล่นพิณต้องฝึกซ้อมอย่างสม่ำเสมอเพื่อให้เกิดความชำนาญ ผู้เล่นควรเริ่มฝึกจากการดีดสายพิณให้เกิดเสียงไพเราะ จากนั้นจึงฝึกการเปลี่ยนระดับเสียงและการบรรเลงทำนอง

บทบาทของพิณในวงดนตรีไทย

พิณเป็นเครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องดีดชนิดหนึ่ง มีบทบาทสำคัญในการบรรเลงดนตรีไทยมาอย่างยาวนาน โดยทำหน้าที่เป็นผู้นำวงหรือบรรเลงทำนองหลักของเพลง

ในวงดนตรีไทยประเภทเครื่องสาย เช่น วงมโหรี วงปี่พาทย์ และวงดนตรีไทยร่วมสมัย พิณทำหน้าที่เป็นผู้นำวง โดยบรรเลงทำนองหลักของเพลงและกำหนดจังหวะของเพลง

พิณมีเสียงทุ้มต่ำและกังวาน สามารถบรรเลงทำนองได้หลากหลาย ตั้งแต่ทำนองเพลงไทยเดิมที่มีความอ่อนหวานและไพเราะ ไปจนถึงทำนองเพลงไทยสากลที่มีความสนุกสนานและเร้าใจ

พิณช่วยสร้างความสมดุลของเสียงในวงดนตรีไทย โดยเสียงทุ้มต่ำของพิณจะช่วยเสริมเสียงแหลมของเครื่องดนตรีอื่นๆ เช่น ซอสามสาย หรือขลุ่ย ทำให้เสียงเพลงมีความกลมกลืนและไพเราะ

พิณเป็นเครื่องดนตรีที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว และเป็นส่วนสำคัญของวงดนตรีไทย พิณช่วยสร้างความไพเราะและความเป็นเอกลักษณ์ให้กับวงดนตรีไทย และสะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญาและความช่างคิดของบรรพบุรุษไทย

บทบาทอื่นๆ ของพิณ

นอกจากการบรรเลงในวงดนตรีไทยแล้ว พิณยังนิยมใช้บรรเลงเดี่ยวเพื่อขับกล่อมบทเพลงหรือเล่าเรื่องราวต่างๆ พิณยังใช้บรรเลงประกอบการแสดงละครหรือการแสดงนาฏยศิลป์อีกด้วย

ความสำคัญของพิณ

พิณเป็นเครื่องดนตรีที่มีความสำคัญอย่างยิ่งในวงการดนตรีไทย โดยทำหน้าที่เป็นผู้นำวงและบรรเลงทำนองหลักของเพลง พิณมีเสียงทุ้มต่ำและกังวาน สามารถบรรเลงทำนองได้หลากหลาย และช่วยสร้างความสมดุลของเสียงในวงดนตรีไทย พิณเป็นเครื่องดนตรีที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว และเป็นส่วนสำคัญของวัฒนธรรมไทย

บทสรุป

เมื่อเสียงทุ้มต่ำของพิณดังขึ้น, นั่นคือเสียงแห่งจิตวิญญาณของแผ่นดินไทย, ที่คอยบอกเล่าเรื่องราวและความเชื่อผ่านบทเพลง, พิณจึงเป็นมากกว่าเครื่องดนตรี, แต่เป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรมไทยที่ควรแก่การอนุรักษ์และสืบทอดไปยังลูกหลานรุ่นต่อไป

ขอบคุณแหล่งที่มาของข้อมูล

• ธนิต อยู่โพธิ์. (2523). เครื่องดนตรีไทย พร้อมด้วยตำนานผสมวง มโหรี ปี่พาทย์ และเครื่องสาย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์กรมศาสนา.
• อุทิศ นาคสวัสดิ์. (2546). ทฤษฎีและหลักปฏิบัติดนตรีไทย และพจนานุกรม ดนตรีไทย. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
• อัษฎาวุธ สาคริก. (2550). เครื่อง ดนตรีไทย. กรุงเทพฯ: สำนักงานอุทยานการเรียนรู้.
• ประดิษฐ์ อินทนิล. (2536). ดนตรไทยและนาฎศิลป์. กรุงเทพฯ: สุวีริยาสาสร์น.
• กระทรวงวัฒนธรรม. (2562). สารานุกรมดนตรีไทย. กรุงเทพฯ: กระทรวงวัฒนธรรม.