สัญญา (การรับรู้) หลักธรรมพระพุทธศาสนา

สัญญา

สัญญา หนึ่งในองค์ประกอบสำคัญของขันธ์ ๕ ตามหลักของพระพุทธศาสนาหมายถึง การรับรู้ การเสวยอารมณ์ เกิดขึ้นเมื่ออายตนะภายในกระทบกับอารมณ์ภายนอกดั่งประโยค สัญญาเป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา สัญญาจึงเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยให้เราสามารถเข้าใจและดำเนินชีวิตได้อย่างถูกต้อง

คุณเชื่อหรือไม่ว่า สัญญาของเรานั้นสามารถกำหนดชีวิตของเราได้

สัญญาของเรานั้นสามารถส่งผลต่อความคิด ความรู้สึก และการกระทำของเราได้ หากเรามีสัญญาที่ดี ชีวิตของเราก็จะมีความสุขและเจริญก้าวหน้า แต่หากเรามีสัญญาที่ไม่ดี ชีวิตของเราก็จะเต็มไปด้วยความทุกข์และปัญหา

ในบทความนี้ เราจะมาทำความรู้จักกับสัญญาในหลักพระพุทธศาสนาอย่างละเอียด รวมไปถึงลักษณะ ประเภท ความสำคัญ และการฝึกฝนสัญญา หวังว่าบทความนี้จะเป็นประโยชน์ต่อทุกท่านในการเข้าใจและควบคุมสัญญาของตนเอง เพื่อให้เราสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีความสุขและสงบร่มเย็น

สัญญาในหลักพระพุทธศาสนา

สัญญาเป็นบ่อเกิดแห่งทุกข์ หากเราเข้าใจสัญญา เราก็จะสามารถควบคุมทุกข์ได้

“สัญญาเป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา”

สัญญาเป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา หากเราเข้าใจสัญญา เราก็จะสามารถเข้าถึงปัญญา

สัญญาเป็นสิ่งสำคัญที่ทุกคนควรให้ความสำคัญ การฝึกฝนสัญญาจะช่วยให้เราเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น ส่งผลให้เราสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีความสุขและสงบร่มเย็น

ลักษณะของสัญญา

สัญญามีลักษณะที่สำคัญ ดังนี้

• เป็นอัตวิสัย หมายถึง ขึ้นอยู่กับประสบการณ์และความรู้ของผู้รับรู้ เช่น เมื่อเรามองเห็นรูปดอกไม้ บางคนอาจสัญญาว่าดอกไม้นั้นสวยงาม บางคนอาจสัญญาว่าดอกไม้นั้นธรรมดา เป็นต้น
• เป็นสื่อกลาง ทำหน้าที่เชื่อมโยงระหว่างอารมณ์กับ เวทนา เช่น เมื่อเรามองเห็นรูปดอกไม้ สัญญาจะรับรู้ว่าเป็นรูป จากนั้นเวทนาก็จะรับรู้ว่ารูปนั้นสวยงาม หรือ น่าเกลียด เป็นต้น
• เป็นบ่อเกิดแห่งทุกข์ หากสัญญาของเราปรุงแต่งไปตามอารมณ์ สัญญาก็จะนำพาความทุกข์มาสู่เรา เช่น เมื่อเรามองเห็นรูปคนที่เรารัก สัญญาก็จะปรุงแต่งว่าคนที่เรารักนั้นสวยงาม น่ารัก จากนั้นเราก็จะเกิดความรัก ความหลงตามมา ซึ่งอาจนำไปสู่ความทุกข์ได้

ประเภทของสัญญา

สัญญาสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้

1. สัญญาชั้นต้น รับรู้ลักษณะของอารมณ์โดยตรง เช่น มองเห็นรูปแล้วรู้ว่าเป็นรูป ได้ยินเสียงแล้วรู้ว่าเป็นเสียง เป็นต้น
2. สัญญาซ้อนเสริม เกิดจากการปรุงแต่งของจิต เช่น มองเห็นรูปแล้วรู้ว่ารูปนั้นสวยงาม ได้ยินเสียงแล้วรู้ว่าเสียงนั้นไพเราะ เป็นต้น

ความสำคัญของสัญญา

สัญญามีความสำคัญต่อการดำเนินชีวิตของบุคคล ดังนี้

• เป็นตัวกำหนดพฤติกรรม เช่น เมื่อเราเห็นอาหารหน้าตาน่ารับประทาน เราก็อาจเกิดสัญญาว่าอยากกิน เมื่อเราได้ยินเสียงเพลงเพราะๆ เราก็อาจเกิดสัญญาว่าอยากฟัง เป็นต้น
• เป็นบ่อเกิดแห่งกิเลส เช่น ความโลภ ความโกรธ ความหลง เมื่อเราประสบกับสัญญาที่สุข เราอาจเกิดความโลภอยากได้ ไม่อยากเสีย เมื่อเราประสบกับสัญญาที่ทุกข์ เราอาจเกิดความโกรธ ความหลง เป็นต้น
• เป็นรากฐานของปัญญา เพราะปัญญาเกิดขึ้นจากการเข้าใจสัญญา เมื่อเราเข้าใจสัญญาแล้ว เราก็จะสามารถเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น ส่งผลให้เราสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีปัญญา

การฝึกฝนสัญญา

การฝึกฝนสัญญาเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้เราสามารถเข้าใจและควบคุมสัญญาของตนเองได้ การฝึกฝนสัญญาสามารถทำได้หลายวิธี เช่น

ฝึกสติปัฏฐาน

ฝึกสติปัฏฐาน การฝึกสติปัฏฐานช่วยให้เราเข้าใจธรรมชาติของสัญญา ทำให้เราตระหนักถึงสัญญาที่เกิดขึ้น และสามารถควบคุมสัญญาได้ดีขึ้น

การฝึกสติปัฏฐานนั้นสามารถทำได้โดยการฝึกเจริญสติอยู่กับปัจจุบันขณะ สังเกตสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นภายในใจของเราอย่างมีสติ เช่น เมื่อเรามองเห็นรูป สัญญาจะรับรู้ว่าเป็นรูป เราก็ให้สติรู้ทันว่ากำลังสัญญาว่าเป็นรูป เมื่อเราได้ยินเสียง สัญญาจะรับรู้ว่าเป็นรูป เราก็ให้สติรู้ทันว่ากำลังสัญญาว่าเป็นรูป เป็นต้น

เมื่อเราฝึกฝนสติปัฏฐานจนชำนาญ เราก็จะสามารถเข้าใจธรรมชาติของสัญญาได้ดีขึ้น เราจะรู้ว่าสัญญานั้นเกิดขึ้นและดับไปอย่างรวดเร็ว สัญญาไม่ได้เป็นความจริงถาวร ดังนั้น เราก็จะสามารถควบคุมสัญญาได้ดีขึ้น ไม่ปล่อยให้สัญญาปรุงแต่งจิตใจของเราจนนำพาความทุกข์มาสู่เรา

ฝึกเจริญปํญญา

ฝึกเจริญปัญญา การฝึกเจริญปัญญาช่วยให้เราเข้าใจความสำคัญของสัญญา ทำให้เราตระหนักถึงโทษของสัญญาที่ปรุงแต่ง และสามารถควบคุมสัญญาได้ดีขึ้น

การฝึกเจริญปัญญาสามารถทำได้โดยการศึกษาธรรมะ ฝึกวิปัสสนา เป็นต้น การศึกษาธรรมะจะช่วยให้เราเข้าใจความจริงของชีวิตมากขึ้น เช่น เข้าใจว่าสิ่งทั้งหลายล้วนไม่เที่ยง เปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา เป็นต้น การฝึกวิปัสสนาจะช่วยให้เราเห็นความจริงของสัญญา เช่น เห็นสัญญาเกิดขึ้นและดับไป เห็นสัญญาเป็นกิเลส เป็นต้น

เมื่อเราฝึกเจริญปัญญาจนชำนาญ เราก็จะสามารถเข้าใจความสำคัญของสัญญาได้ดีขึ้น เราจะรู้ว่าสัญญาเป็นบ่อเกิดแห่งทุกข์ เราก็จะสามารถควบคุมสัญญาได้ดีขึ้น ไม่ปล่อยให้สัญญานำพาความทุกข์มาสู่เรา

ประโยชน์ของการฝึกฝนสัญญา

การฝึกฝนสัญญามีประโยชน์มากมาย ดังนี้

• ช่วยให้เข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น เมื่อเราเข้าใจธรรมชาติของสัญญา เราก็จะสามารถเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้นว่าทำไมเราจึงมีความคิด ความรู้สึก และการกระทำเช่นนั้น
• ช่วยให้ดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติสัมปชัญญะ เมื่อเราเข้าใจและควบคุมสัญญาได้ เราก็จะสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติสัมปชัญญะ ไม่ปล่อยให้อารมณ์ต่างๆ ครอบงำจิตใจ
• ช่วยให้หลุดพ้นจากทุกข์ เมื่อเราเข้าใจและควบคุมสัญญาได้ เราก็จะสามารถหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับสัญญา

Q: สัญญากับเวทนาสัมพันธ์กันอย่างไร

A: สัญญากับเวทนาสัมพันธ์กันโดยที่สัญญาเป็นตัวรับรู้และแปลความหมายของอารมณ์ จากนั้นเวทนาก็จะรับรู้อารมณ์นั้นตามสัญญา เช่น เมื่อเรามองเห็นรูปดอกไม้ สัญญาจะรับรู้ว่าเป็นรูป จากนั้นเวทนาก็จะรับรู้ว่ารูปนั้นสวยงาม หรือ น่าเกลียด เป็นต้น

Q: สัญญากับอายตนะสัมพันธ์กันอย่างไร

A: สัญญากับ อายตนะ สัมพันธ์กันโดยที่สัญญาเกิดขึ้นเมื่ออายตนะภายในกระทบกับอารมณ์ภายนอก เช่น เมื่อเรามองเห็นรูปดอกไม้ สัญญาจะรับรู้ว่าเป็นรูป เกิดขึ้นเมื่ออายตาภายใน (ตา) กระทบกับอารมณ์ภายนอก (รูป)

Q: สัญญากับอารมณ์สัมพันธ์กันอย่างไร

A: สัญญากับอารมณ์สัมพันธ์กันโดยที่สัญญาเป็นตัวกำหนดอารมณ์ เช่น เมื่อเราสัญญาว่ารูปนั้นสวยงาม เราก็จะเกิดอารมณ์สุข เมื่อเราสัญญาว่ารูปนั้นน่าเกลียด เราก็จะเกิดอารมณ์ทุกข์

Q: สัญญากับกิเลสสัมพันธ์กันอย่างไร

A: สัญญากับกิเลสสัมพันธ์กันโดยที่สัญญาเป็นตัวนำพากิเลส เช่น เมื่อเราสัญญาว่ารูปนั้นสวยงาม เราก็จะเกิดความโลภอยากได้ ไม่อยากเสีย เมื่อเราสัญญาว่ารูปนั้นน่าเกลียด เราก็จะเกิดความโกรธ ความหลง

Q: สัญญากับปัญญาสัมพันธ์กันอย่างไร

A: สัญญากับปัญญาสัมพันธ์กันโดยที่ปัญญาเกิดขึ้นจากการเข้าใจสัญญา เมื่อเราเข้าใจสัญญาแล้ว เราก็จะสามารถเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น ส่งผลให้เราสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีปัญญา

Q: การฝึกฝนสัญญามีประโยชน์อย่างไร

A: การฝึกฝนสัญญามีประโยชน์มากมาย ดังนี้

ช่วยให้เข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น เมื่อเราเข้าใจธรรมชาติของสัญญา เราก็จะสามารถเข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้นว่าทำไมเราจึงมีความคิด ความรู้สึก และการกระทำเช่นนั้น
ช่วยให้ดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติสัมปชัญญะ เมื่อเราเข้าใจและควบคุมสัญญาได้ เราก็จะสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติสัมปชัญญะ ไม่ปล่อยให้อารมณ์ต่างๆ ครอบงำจิตใจ
ช่วยให้หลุดพ้นจากทุกข์ เมื่อเราเข้าใจและควบคุมสัญญาได้ เราก็จะสามารถหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้

บทสรุป

สัญญาเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของชีวิตมนุษย์ สัญญาที่ดีจะช่วยให้เราเข้าใจและดำเนินชีวิตได้อย่างถูกต้อง แต่หากเรามีสัญญาที่ไม่ดี สัญญาก็จะนำพาความทุกข์และปัญหามาสู่เรา

การฝึกฝนสัญญาเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้เราสามารถเข้าใจและควบคุมสัญญาของตนเองได้ การฝึกฝนสัญญาสามารถทำได้หลายวิธี เช่น ฝึกสติปัฏฐาน ฝึกเจริญปัญญา เป็นต้น

ขอบคุณแหล่งที่มาของข้อมูล

• ปยุตฺโต, พระพรหมคุณาภรณ์. (2552). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์. กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. หน้า 209.
• ประนอม ธัมมานันโท. (2552). สัญญา ในพุทธปรัชญา. วารสารพุทธปัญญา, 2(2), 1-10.
• สมชาย ฐานุตตโร. (2554). สัญญา ในพุทธจิตวิทยา. วารสารธรรมวิจัย, 1(1), 1-12.
• วิเชียร ปิยสีโล. (2562). สัญญา ในพุทธศาสนา. กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
• สุชาติ อภิชาโต. (2563). สัญญา ในพุทธธรรม. วารสารมหาจุฬาวิชาการ, 1(1), 1-12.